هوشنگ ابتهاج ؛ فعالیت ها و آثار - موسیقی با امیر

به گزارش موسیقی با امیر، یکی از مشهورترین شاعران معاصر هوشنگ ابتهاج (ه.ا.سایه) است که هم در زمینه شعر نو و هم در زمینه شعر سنتی اشعار ماندگار و گیرایی از خود به یادگار گذاشته است.

به گزارش موسیقی با امیر به نقل دانشچی ، امیر هوشنگ ابتهاج (زادهٔ 6 اسفند 1306 در رشت) متخلص به، ه. ا. سایه، شاعر ایرانی است. وی هم اکنون 90 ساله است و در کشور آلمان زندگی می کند. او اولین فرزند فاطمه رفعت و میرزا آقا خان ابتهاج و یکی از چهار فرزند و تنها پسر خانواده بود.

پدرش آقاخان ابتهاج از مردان سرشناس رشت و مدتی رئیس بیمارستان پورسینای این شهر بود. هوشنگ ابتهاج آغاز تحصیل و ادامه تحصیلات ابتدایی و بخشی از تحصیلات دبیرستانی در مدارس عنصری، قاآنی، لقمان، و شاهپور در شهر رشت و بعد برای کلاس پنجم متوسطه در دبیرستان تمدن تهران سپری کرد.

در سال 1318 با موسیقی و سرودن شعر آشنا شد . وی در جوانی دلباخته دختری ارمنی به نام گالیا شد که در رشت ساکن بود و این عشق دوران جوانی دست مایه اشعار عاشقانه ای شد که در آن ایام سرود. بعدها که ایران غرق خونریزی و جنگ و بحران شد، شعری با اشاره به همان روابط عاشقانه اش با گالیا سرود.

خانواده و فعالیت ها

در سال 1337 با خانم آلما مایکیال ازدواج کرد و حاصل این ازدواج چهار فرزند به نامهای یلدا (1338)، کیوان (1339)،آسیا (1340)، و کاوه (1341) می باشد .

ابتهاج مدتی به عنوان مدیر کل شرکت دولتی سیمان تهران به کار اشتغال داشت و از سال1350 تا 1356 سرپرست برنامه گل ها در رادیوی ایران، پس از کناره گیری داوود پیرنیا و پایه گذار برنامه موسیقایی گلچین هفته بود. تعدادی از غزل های او توسط خوانندگان ترانه اجرا شده است. در سال 1374 به ایالات متحده آمریکا و شعرخوانی و سخنرانی درباره دیوان حافظ در شهرهای برکلی ، لوس آنجلس، دالاس، نیویورک، فیلادلفیا، سان دیه گو، سیاتل سفر کرد.

کارهای هوشنگ ابتهاج

سایه هم در آغاز، همچون شهریار، چندی کوشید تا به راه نیما برود؛ اما، نگرش مدرن و اجتماعی شعر نیما، به ویژه پس از سرایش ققنوس، با طبع او که اساساً شاعری غزل سرا بود؛ همخوانی نداشت. پس راه خود را که همان سرودن غزل بود؛ دنبال کرد.

سایه در سال 1325 مجموعهٔ نخستین نغمه ها را، که شامل اشعاری به شیوهٔ کهن است، منتشر کرد. در این دوره هنوز با نیما یوشیج آشنا نشده بود. سراب نخستین مجموعهٔ او به اسلوب جدید است، اما قالب همان چهارپاره است با مضمونی از نوع تغزل و بیان احساسات و عواطف فردی؛ عواطفی واقعی و طبیعی.

مجموعهٔ سیاه مشق، با آنکه پس از سراب منتشر شد، شعرهای سالهای 25 تا 29 شاعر را دربرمی گیرد. در این مجموعه، سایه تعدادی از غزل های خود را چاپ کرد و توانایی خویش را در سرودن غزل نشان داد تا آنجا که می توان گفت تعدادی از غزل های او از بهترین غزل های این دوران به شمار می رود.

سایه در مجموعه های بعدی، اشعار عاشقانه را رها کرد و با کتاب شبگیر خود که حاصل سال های پر تب و تاب پیش از سال 1332 است به شعر اجتماعی روی آورد. مجموعهٔ چند برگ از یلدا راه روشن و تازه ای در شعر معاصر گشود.

سایه پس از درگذشت احسان طبری در بهار 1368، مثنوی قصه خون دل را به یاد و در رثای او سرود. بسیاری از کارشناسان برآنند که بخش عمده ای از معروفیت ابتهاج، مدیون وابستگی او به حزب توده ایران بوده است.

در مهرماه سال 95 بیست و سومین جایزه بنیاد موقوفات افشار را که در این بنیاد برگزار گردید به هوشنگ ابتهاج اهداء شد. در این جلسه علاوه بر سید مصطفی محقق داماد و غلامعلی حداد عادل شخصیت های برجسته فرهنگی چون محمدرضا شفیعی کدکنی، حسن انوری، فتح الله مجتبایی، علی اکبر صالحی، سیدرضا صالحی امیری، احمد مسجدجامعی، عبدالحسین مختاباد، ژاله آموزگار و… حضور داشتند.

آثار هوشنگ ابتهاج

این مجموعه ها بر این پایه اند:

• نخستین نغمه ها، 1325
• سراب، 1330
• سیاه مشق، فروردین 1332
• شبگیر، مرداد 1332
• زمین، دی 1334
• چند برگ از یلدا، آبان 1344
• یادنامه، مهر 1348 (ترجمه شعر تومانیان شاعر ارمنی، با همکاری نادرپور، گالوست خاننس و روبن)
• تا صبح شب یلدا، مهر 1360
• یادگار خون سرو، بهمن 1360
• حافظ به سعی سایه (دیوان حافظ با تصحیح ابتهاج)
• تاسیان مهر 1385 (اشعار ابتهاج در قالب نو)
• بانگ نی

از این میان سیاه مشق و تاسیان تنها دفترهایی هستند که ابتهاج با تجدیدنظر در محتوا به چاپ های بعدی رساند و مجموعه و چکیدهٔ همهٔ شعرهایش است. بانگ نی نیز در پاییز 1395 بدون آگاهی او منتشر شد.

ویژگی های شعر هوشنگ ابتهاج

غلامحسین یوسفی دربارهٔ شعر سایه می گوید: در غزل فارسی معاصر، شعرهای سایه در شمار آثار خوب و خواندنی است. مضامین گیرا و دلکش، تشبیهات و استعارات و صور خیال بدیع، زبان روان و موزون و خوش ترکیب و هماهنگ با غزل، از ویژگی های شعر اوست و نیز رنگ اجتماعی ظریف آن یادآور شیوهٔ دلپذیر حافظ است. از جمله غزلهای برجستهٔ اوست: دوزخ روح، شبیخون، خونبها، گریهٔ لیلی، چشمی کنار پنجرهٔ انتظار و نقش دیگر.

اشعار نو او نیز دارای درون مایه ای تازه و ابتکاری است؛ و چون فصاحت زبان و قوت بیان سایه با این درون مایهٔ ابتکاری همگام شده، نتیجهٔ مطلوبی به بار آورده است.

در شعر پس از نیما در حوزهٔ غزل تقسیماتی را با توجه به شاعرانی که در آن زمان حضور داشته اند انجام داده اند که در این بین نام هایی چون هوشنگ ابتهاج، منوچهر نیستانی، حسین منزوی، محمدعلی بهمنی و سیمین بهبهانی به چشم می خورد.

نمونه ای از اشعار هوشنگ ابتهاج

تا تو با منی زمانه با من است

بخت و کام جاودانه با من است

تو بهار دلکشی و من چو باغ

شور و شوق صد جوانه با من است

یاد دلنشینت ای امید جان

هر کجا روم روانه با من است

ناز نوشخند صبح اگر توراست

شور گریه شبانه با من است

برگ عیش و جام و چنگ اگرچه نیست

پایکوبی و مستی و ترانه با من است

گفتمش مراد من به خنده گفت

لابه از تو و بهانه با من است

گفتمش من آن سمند سرکشم

خنده زد که تازیانه با من است

هر کسش گرفته دامن نیاز

ناز چشمش این میانه با من است

خواب نازت ای پری ز سر پرید

شب خوشت که شب فسانه با من است