6 کتاب از جلال آل احمد و سیمین دانشور؛ زوجی که در اتوبوس آشنا شدند! - موسیقی با امیر

به گزارش موسیقی با امیر، سیمین دانشور و جلال آل احمد دو نویسنده بزرگ ایرانی با سبک های متفاوت بودند که کتاب های بسیاری از آنٰ ها منتشر شده است. جلال و سیمین طی یک اتفاق در بهار سال 1327 با یکدیگر آشنا شدند و ازدواج کردند. آنها تا خاتمه عمر کوتاه جلال و در مجموع 20 سال با یکدیگر زندگی کردند و هرگز بچه دار نشدند، در واقع حاصل این زندگی مشترک فرزندانی به نام کتاب بود. سیمین را نخستین زن ایرانی می دانند که به صورت حرفه ای در زبان فارسی داستان نوشت. جلال نیز نویسنده ای روشنفکر بود که تاثیر به سزایی بر نویسندگان بعد از خود گذاشت. جلال در 18 شهریور 1348 زمانی که تنها 45 سال داشت درگذشت و سیمین عاشق را تنها گذاشت. دانشور پس از مرگ جلال؛ تا خاتمه عمر پربار و پربرکتش (90 سالگی) ازدواج نکرد.

جلال آل احمد در 11 آذر سال 1302 در خانواده ای مذهبی در محله سید نصرالدین شهر تهران به جهان آمد. وی پسرعموی سید محمود طالقانی بود. خانواده او اصالتا اهل شهرستان طالقان و روستای اورازان بود. پس از اتمام دوران دبستان، پدر جلال، سید احمد طالقانی، به او اجازه ادامه تحصیل را نداد؛ اما او تسلیم خواسته پدر نشد. خودش در این باره می نویسد:

او در سال 1322 وارد دانشسرای عالی تهران شد و در رشته زبان و ادبیات فارسی فارغ التحصیل شد. وی تحصیل را در دوره دکترای ادبیات فارسی نیز ادامه داد؛ اما در اواخر تحصیل از ادامه آن صرف نظر کرد. اولین مجموعه داستان خود به نام دید و بازید را در همین دوران منتشر کرده بود.

سیمین دانشور در 8 اردیبهشت سال 1300 در شیراز به جهان آمد. او سومین فرزند محمدعلی دانشور (پزشک) و قمرالسلطنه حکمت (مدیر هنرستان دخترانه و نقاش) بود. او سه برادر و دو خواهر داشت. دوره ابتدایی را درمدرسه انگلیسی زبان؛ مهرآیین گذراند و در کودکی به سبب کتابخانه شخصی پدرش با اشعار حافظ و سعدی و نویسندگان ادبیات کلاسیک ایرانی آشنا شد. او دبیرستان را در همان مدرسه مهرآیین گذراند. در سال 1316 اولین مقاله اش را با نام زمستان بی شباهت به زندگی ما نیست؛ در نشریه ای محلی چاپ کرد. سیمین مدتی در شبانه روزی آمریکایی تهران ساکن شد و آموزش زبان انگلیسی را پی گرفت. بعد در رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران مشغول به تحصیل شد.

وقتی سیمین 20 ساله بود پدرش، محمدعلی دانشور درگذشت. پس از مرگ پدر، مادرش هم به تهران آمد و در خیابان ایرانشهر ساکن شدند. با وجود این که از نظر اقتصادی مسئله ای نداشتند اما سیمین تصمیم گرفت که کار کند. در سال 1320 خورشیدی، به عنوان معاون اداره تبلیغات خارجی در رادیو تهران استخدام شد. علی اکبر کسمایی و احمد شاملو از همکاران او در رادیو بودند. دو سال بعد، در سال 1322، از کار رادیو کناره گیری کرد و در روزنامه ایران مشغول به کار شد. در سال 1327، اولین کتاب خود را با نام آتش خاموش شامل 16 داستان کوتاه منتشر کرد.

داستان آشنایی و ازدواج سیمین و جلال

سیمین و جلال به طور اتفاقی در بهار سال 1327 و در یک اتوبوس با یکدیگر آشنا شدند. آشنایی که خیلی زود منجر به عشق و علاقه و البته ازدواج شد. ویکتوریا دانشور، خواهر سیمین درباره ماجرای آشنایی جلال آل احمد و سیمین دانشور می گوید:

گفتنی است که ازدواج آنها با استقبال چندانی از طرف خانواده ی جلال همراه نشد، چون جلال آل احمد از یک خانواده کاملا مذهبی و حتی متعصب بود. پدر و پدربزرگش هر دو روحانی بودند و خانواده دانشور مرفه و تحصیل کرده بودند. مخالفت بر سر این ازدواج تا آن جا پیش رفت که پدر جلال در روز عقد جلال و سیمین به قم رفت و در مراسم حاضر نشد. او تا ده سال بعد هم پا به خانه آنها نگذاشت.

اما این ازدواج با وجود تمام این مخالفت ها سر گرفت و افراد مهم و معروفی چون صادق هدایت در آن شرکت کردند. شمس آل احمد، برادر جلال، در کتاب سیر و سلوک؛ خاطره ای از مراسم عروسی تعریف می کند. به گفته او، صادق هدایت، از جمله مهمانان عروسی بود و یک قاشق چای خوری یک بار مصرف به عروس و داماد هدیه داد. گویا این ماجرا باعث تفریح و خنده حضار شده بود.

سیمین بعد از دو سال از ازدواجش با جلال و پس از دریافت بورس تحصیلی از دانشگاه استنفورد آمریکا تصمیم گرفت به آمریکا برود و در رشته زیبایی شناسی تحصیل کند. البته در این دوران جلال در ایران ماند و در طی این مدت و در نبود سیمین خانه ای زیبا را در محله دزاشیب تهران برای سیمین ساخت که امروزه این خانه به موزه ای برای علاقمندان این زوج نویسنده تبدیل شده است.

ویکتوریا دانشور درباره ی ادامه تحصیل سیمین در خارج از کشور و ساختن خانه بن بست ارض می گوید:

زندگی مشترک سیمین و جلال سرانجام با مرگ ناگهانی جلال در 18 شهریور 1348 و در سن 45 سالگی به سرانجام رسید. آنها در طول بیست سال زندگی مشترک خود که همراه با عشق و احترام بود هرگز بچه دار نشدند و سیمین تا سرانجام عمر بلند و پربار خود هرگز ازدواج نکرد. سرانجام سیمین هم در عصر روز 18اسفند 1390 در 90 سالگی در خانه اش در تهران درگذشت. از سیمین و جلال آثار ارزشمندی به یادگار مانده که در ادامه به برخی از آن ها می پردازیم.

1. جزیره سرگردانی

جزیره سرگردانی نام رمانی به قلم سیمین دانشور است که در سال 1372 از سوی انتشارات خوارزمی در تهران به چاپ رسید. این رمان به شیوه مستند، تخیلی نوشته شده است و آمیزه ای از واقعیت و خیال است. این اثر در 33 فصل نوشته شده و متن اصلی کتاب 326 صفحه و متوسط هر فصل 16 صفحه است.

داستان از یک روز جمعه اواخر اسفند در سال 1353 در تهران آغاز و طی دوره ایی ده ماهه در سال 1354 به سرانجام می رسد. راوی در این رمان؛ دانای کل است و از زندگی هستی نوریان، دختر 27 ساله و فارغ التحصیل رشته هنر سخن می گوید و از این طریق شرایط اجتماعی دهه پنجاه را برای خواننده شرح می دهد.

هستی، دختری است که با مادربزرگ مذهبی خود و برادرش، شاهین زندگی می کند. او پدرش را در آشوب های سیاسی از دست داده است. مادرش، زنی متجدد و امروزی است. هستی؛ عاشق یکی از همکلاسی هایش به نام مراد که توده ای است شده، او خواستگار دیگری به نام سلیم دارد که پسری ثروتمند و مذهبی است. اما هستی نمی داند که چه تصمیمی بهترین انتخاب برای زندگی اش است و در جزیره تردیدهایش سرگردان است.

در قسمتی از کتاب می خوانیم:

2. مدیر مدرسه

کتاب مدیر مدرسه، رمانی نوشته جلال آل احمد است که نخستین بار در سال 1337 وارد بازار نشر شد. در همین سال جلال نوشته دیگری را به نام سرگذشت کندوها برای چاپ آماده کرد.

وقتی مدیر مدرسه جلال چاپ شد، مردم در تلاش بودند تا تحقیر کودتای 32 را فراموش کنند. او در داستانش از تمام اصطلاحات عامیانه کمک می گیرد تا ثابت کند راستا روشنفکری، غرب نویسی نیست بلکه درد مردم نویسی است. به عقیده منتقدان مدیر مدرسه جلال بهترین اثر اوست. شاید یکی از دلیل های موفقیتش گچ تخته خوردن جلال است. جلال معلم است و حالا با قلمش می خواهد به جهانی مدیریت سفر کند.

قصه درباره شخصی است که از آموزگاری خسته شده است و برای آسایش خود و داشتن درآمد بیشتر و بی دردسر به مدیری دبستان رو می آورد، بدون آن که بداند شغل جدید چه دردسرهایی را به دنبال خواهد داشت. او با دشواری سرپرستی یک ناظم، هفت معلم و دویست و سی و پنج شاگرد روبرو می شود. پس همه تلاش خود را می کند تا کمبودها و نارسایی ها را به گونه ای سروسامان دهد. اما در این شرایط محیطی امکان اصلاح وجود ندارد و مدیر تصمیم می گیرد که استعفا دهد.

3. سووشون

سووشون نخستین رمان سیمین دانشور است که در سال 1348 منتشر شد. این کتاب یکی از پرمخاطب ترین رمان های فارسی در ایران است. این رمان، علاوه بر این ، به زبان های مختلف جهان از جمله انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی، ژاپنی و چینی ترجمه شده است.

داستان سووشون در شیراز و در سال های سرانجامی جنگ جهانی دوم می گذرد و فضای اجتماعی سال های 1320 تا 1325 مانند کودتای 28 مرداد را ترسیم می کند. علت نام گذاری این کتاب، نیز تشابه سرانجامِ یکی از شخصیت های داستان با سرنوشت سیاوش، قهرمان اسطوره ای ایران باستان است. سووشون یا سیاووشان برگرفته از عنوان مراسم سوگواری برای سیاوش است.

قصه درباره یوسف و زری؛ زن و شوهر نسبتا ثروتمندی در فارس است. ولی یوسف از اربابان سخت گیر و طمع کار نیست او رعیت را همچون خانواده خود می پندارد و از چاپلوسی نفرت دارد. داستان در دهه 20 و در زمان سلطه انگلیس بر ایران جریان دارد. آن زمانی که پیشرفت در گرو تملق گفتن بیگانه است و فریاد حق را در نطفه خفه می کنند اما یوسف از آنهایی است که حق را فریاد می زند.

4. خسی در میقات

خسی در میقات سفرنامه حج جلال آل احمد است. آل احمد در سال1343 در حالی که 41 ساله بود این سفرنامه را نوشت. این سفرنامه یکی از نوشته هایی است که همچون غرب زدگی و مدیر مدرسه باعث شهرت این نویسنده در دهه پنجاه شد. از ویژگی های مهم این کتاب توجه زیاد نویسنده به جزئیات است که متن را روان و دلنشین کرده است. جلال در این کتاب نه فقط از جنبه زیارتی بلکه از زوایای مختلف به سفر حج نگاه کرده و مسائل فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاحتی را مورد توجه و تحلیل قرار داده است.

او در بخشی از این کتاب می نویسد:

• حالِ خوبِ سفر با سفرنامه خوانی

5. نامه های سیمین دانشور و جلال آل احمد

کتاب نامه های سیمین دانشور و جلال آل احمد کتابی سه جلدی اثر مسعود جعفری جزی است. کتاب اول شامل نامه های دانشور به آل احمد در سفر آمریکای سیمین (1332ـ1331) که پیش از این منتشر شده است، کتاب دوم شامل نامه های آل احمد به دانشور در همین سفر (کتاب حاضر) و کتاب سوم شامل نامه های دانشور و آل احمد به یکدیگر در چند سفر مختلف در سال های نیمه اول دهه چهل است. این کتاب شامل نامه هایی با جزپیات دقیق و بکر از زندگی این زوج نویسنده است. ذکر جزئیات و تصویر بی کم و کاست واقعیت ها و ماجراها؛ نامه ها را به سندی بی مانند تبدیل کرده است. این دقت و جزئی نگری در بازگویی مسائل مرتبط با زندگی خصوصی نویسنده نیز دیده می شود. از چای خوردن، غذا پختن، قیمت سیمان و آجر تا خصوصیات صاحب خانه و چگونگی استحمام و نظافت. آل احمد در عرصه عمومی نیز با همین تندی و صراحت رفتار می کند و سخن می گوید. توصیف دقیق و مبتنی بر جزئیات حوادث سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن دوره که توأم با استنباط ها و برداشت های خاص خود او است، به نامه ها ارزش و اهمیت خاصی داده است.

مسعود جعفری در مقدمه این اثر از اهمیت بالای آثار این دو نویسنده بزرگ می گوید:

6. نون و القلم

کتاب نون و القلم اثر جلال آل احمد است که در سال 1340 منتشر شده است. این داستان بلند به زبان طنز رویکردی سیاسی اجتماعی دارد. داستانی جذاب که جلال در نگارش جزئیات شیوه جدیدی را به کاربرده است. او در این کتاب دست به نقد خرقه پوشان و رهروان طریقت تصوف می زند.

داستان کتاب درباره یک فرقه متصوفه است که در مقابل حاکم وقت می ایستند و خودشان حکومت را بدست می گیرند. اما در ادامه این فرقه برای حکومت کردن با مسائل زیادی روبرو می شوند و متوجه می شوند که اجرای عدالت در حکومت کار بسیار دشواری است.

در بخشی از کتاب می خوانیم: